– Det burde vera ein sjølvsagt ting å ha ein 100 prosent stilling og ei lønn å leva av. Og tenk om nokre år, når me sjølv er komne dit at me treng kommunale omsorgstenester, ville me då synast det var greitt i få stadig nye fjes å forhalda oss til?

Me er i nyesalen på Folkets Hus onsdag denne veka. Personalsjef Ann-Helen Eik-Nes står foran rundt 90 kommunale helse- og omsorgsarbeidarar. Torsdag skal like mange av kollegaene deira delta på tilsvarande arrangement.

Det er snautt halvanna år sidan Sauda kommune vedtok å arbeida for ein heiltidskultur i organisasjonen. Eik-Nes er fullstendig klar over at ein deltidskultur som har fått utvikla seg i over 30 år ikkje kan utslettast med eit pennestrok. Ikkje ein gong når ein har med løysingsorienterte helsefolk å gjera.

– Eg er stolt over den jobben tillitsvalde og leiarar så langt har gjort for å skapa kultur for heiltid, slår Eik-Nes fast.

I dag er det dei «på golvet» som skal få høyra den glade heiltidsbodskapen, framført av sjukepleiar, sosiolog og førsteamanuensis Kari Ingstad frå Nord Universitet. Ingstad har forska på arbeidstid, arbeidstidsorganisering og turnus som fremmar heiltidskultur.

Men først tilbake til Sauda. Sidan 2016 er delen av tilsette i heile stillingar stige frå 46 til 52 prosent. Blant kvinner frå 38 til 47 prosent. Og i det mest kvinnedominerte tenesteområdet av dei alle, helse og omsorg, frå 28 til 38 prosent.

– Heiltidsvalet er den største likestillingskampen på mange år, slår personalsjef Eik-Nes fast.

Einige, men…

Det er gått seks år sidan Kommunesektoren sin organisasjon KS og arbeidstakarorganisasjonane Delta, Fagforbundet og Norsk Sykepleierforbund signerte avtalen om det store heiltidsløftet. Likevel går arbeidet med å skapa heiltidskultur tregt.

For å kunna kalla det heiltidskultur i helse og omsorg, må minst 50 prosent av dei tilsette har ein 100 prosent-stilling. I Sauda har altså denne delen gått frå 28 til 38 prosent på to år, ein auke på solide 35 prosent.

– Gjett kor mange norske kommunar som har ein heiltidskultur i helse og omsorg? Ingen, svarar Ingstad på sitt eige spørsmål, før ho legg til at det er eit par kommunar i Finnmark som ligg like i nærleiken.

Landets nordlegaste fylke ligg saman med Oslo øvst på heiltidsstatistikken, medan Hedmark og Oppland tronar i andre enden. Rogaland plasserer seg midt i haugen.

Ingen er ueinige i at flest muleg i store stillingar gir eit betre tilbod til brukarane, større kontinuitet og betre fag- og arbeidsmiljø. Kvifor går det då så seint?

Meir helgearbeid

Går ein 50 år tilbake i tid var sjukepleiarar heiltidstilsette. Stifta dei familie, gjekk dei ofte ut av arbeidslivet og løyste omsynet til heimlege omsorgsoppgåver på den tida.

Dagens deltidskultur har fleire årsaker, men særleg to forhold har spelt inn. Då den alminnelege arbeidstida blei redusert i 1987, passa det slik at ein fjerna ei arbeidshelg frå den enkelte sin turnus, slik at ein då arbeidde fem av tolv helgar. Nokon måtte likevel på jobb den sjette helga, og då fall det naturleg å tilsette einkvan i ein liten stillingsbrøk.

Rasjonaliseringsarbeid tidleg på 2000-talet var det andre forholdet. Då blei turnusen gjennomgått og skiftlengda redusert i takt med arbeidsmengda ulike tider på dagen, slik at ein fekk ei mengd korte skift i turnusen.

– Skal ein få til ein heiltidskultur, må helgeknuten løysast. Og då må dei tilsette arbeida meir i helgane, slo Ingstad fast. Reknestykket hennar var enkelt og lett forståeleg; dagens arbeidstidsordningar går ikkje opp i høve til behovet for folk på jobb i helgane. Med mindre ein framleis vil ha tilsette i 10-12 prosent helgestillingar, då.

– Kva med større grunnbemanning, kjem det frå salen.

– Auka bemanning er ei løysing på noko, men det løyser ikkje helga!

– Sjukehusa har løyst helgeutfordringa. Veit de korleis? Alle større operasjonar skjer måndagar og tysdagar, i nauda onsdag. Så har pasientane torsdag og fredag å komma seg på, før dei blir sendt heim! Kven er det som må ta seg av mange av dei då, spurde ho retorisk.

– På denne måten flyttar sjukehusa oppgåvene slik at det er mindre behov for folk i helgane, den mulegheiten har ikkje kommunane, slo Ingstad fast.

Sjå på mulegheitene!

– Det er forståeleg at mange ønsker å ha fri når resten av familien har fri. Men det er nå ein gong slik at nokon må arbeide i helgane. Vil du ikkje det, er du i feil bransje, sa Ingstad, før ho snudde om på det som mange ser på som eit problem.

– Sjå heller på alle mulegheitene turnusarbeidet gir! Sidan du arbeider nokre helgar, har du gjerne langfri frå torsdag til tysdag andre helgar. Og kor herleg er det ikkje å ha fri ein og annan formiddag eller ein heil dag midt i veka? Kva andre yrke har slike mulegheiter?

Ingstad er tydeleg på at det ligg eit ubrukt potensiale i å organisera arbeidstida på andre måtar. Som eksempel løfta ho fram ulike variantar av langturnus, der arbeidstakaren er på jobb 12-14 timar. Fleire einingar i Sauda har alt tatt i bruk slike skiftlengder i helgane og med det redusert behovet for små helgestillingar. Likevel er det mykje å gå på.

– Det blir ikkje annleis om ein held fram med å gjera som no. Skal ein oppnå ein heiltidskultur, må noko gjerast annleis, hevda førelesaren.

Fagforbundet for

Hovudtillitsvald i Fagforbundet i Sauda, Siv Jørgensen, fortel at ikkje alle medlemmene deira omfavna målet om ein heiltidskultur då dette blei presentert i 2017.

– Mange uttrykte nok litt skepsis. Men etter kvart som heiltidsvalet har blitt ein realitet og det blir lyst ut bare heile stillingar, har motførestillingane avtatt. Uansett er det viktig at alle tilsette som skal vera ein del av heiltidsvalet får høyra det Kari Ingstad seier i sitt føredrag, slik som no.

– Ingstad er ganske tydeleg i sin tale når ho seier at ein heltidskultur er avhengig av at dei tilsette arbeider meir helg. Korleis stiller Fagforbundet seg til dette?

– Me seier nei til fleire helgar, men ja til at ein kan arbeida fleire timar dei helgane ein er på jobb. I slike forhandlingar handlar det om å gi og ta, slår Jørgensen fast, og siktar til at Fagforbundet har løyst opp litt i høve til å arbeida lenger skift i helgane.

– Kan ein løysa dette ved å lysa ut stillingar med langvakter?

– Nei, det ville vera i strid med avtaleverket. Langvakter må vera frivillig.

– Kva med dei som frivillig arbeider deltid, då?

– Det er heilt OK, svarar Jørgensen.

Kvinnedominert

Ifølge Ingstad er det særleg tre sektorar der det er mykje deltid: Helse og omsorg, varehandel og restaurant. Alle kvinnedominerte sektorar. I helse og omsorg arbeider grovt rekna ein tredel heiltid medan to tredeler er tilsett i deltidsstillingar.

– I mannsdominerte yrke diskuterer ein turnus, men ikkje heiltid. I til dømes industrien skjønar dei ikkje kva eg meiner når eg spør korleis dei organiserer arbeidet i høve til deltidstilsette. Dei har ingen, alle arbeider heiltid, seier Kari Ingstad.

Dit er det ein lang veg for helse og omsorg i Sauda kommune. I dag arbeider 38 prosent av dei tilsette her heiltid, ti prosenteiningar meir enn for to år sidan.

Sauda blir sett på som ein føregangskommune i arbeidet med å utvikla ein heiltidskultur, ein slik kommune andre vender seg til for å få læra korleis ein har tilnærma seg utfordringa med uønska deltid i helse og omsorg.

Det ville vera ei overdriving å seia at det herska hallelujastemning i salen. Heller ikkje det motsette. Så er òg arbeidstid og arbeidstidsordningar alvorlege greier. Særleg når det ein får presentert utfordrar over 30 år med innarbeidd deltidskultur.